Dojrzałość szkolna dziecka
2021-03-04
Pojęciem dojrzałość szkolna określa się osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu rozwoju fizycznego, emocjonalno – społecznego oraz
intelektualnego, które czyni je wrażliwym na systematyczne nauczanie i wychowanie w pierwszej klasie szkoły podstawowej
(Szuman1962), oraz które umożliwia mu podjęcie różnorodnych obowiązków, jakie niesie ze sobą pójście do szkoły.
W literaturze często zamiennie używa się pojęć „dojrzałość szkolna” oraz ”gotowość szkolna”. Dzieje się tak w wyniku zbieżności tych
terminów. Według Wilgockiej-Okoń termin „gotowość szkolna” opiera się na założeniu, że dziecko osiąga odpowiedni poziom
przygotowania do nauki w wyniku ćwiczeń, zamierzonych oddziaływań dążących do kształtowania się odpowiednich umiejętności oraz
właściwości sprzyjających nauce szkolnej. Z kolei „dojrzałość szkolna” ma podstawy biologiczne i wiąże się ze spontanicznym faktem
dojrzewania fizycznego, psychicznego i emocjonalnego dziecka (Wielgocka-Okoń1972).
Dojrzałość szkolną określa się zatem jako „wynik procesu rozwojowego, jakim jest dojrzewanie mające charakter czysto biologiczny,
niezależny od czynników zewnętrznych. Natomiast „gotowość szkolna” tworzy się podczas procesów wychowania, nauczania i uczenia
się”(Brejnak 2008).
Gotowość szkolna odnosi się do wszystkich opisanych wyżej sfer rozwoju: motorycznej, poznawczej (umysłowej) oraz emocjonalno-
społecznej. Można ją podzielić na następujące kategorie (Brzeziński i wsp. 2008):
Gotowość psychomotoryczna oznacza, że ruchy dziecka są płynne, skoordynowane, sprawnie posługuje się ono narzędziami,takimi jak
ołówek, pędzel, nożyczki do czego potrzebna jest dobra koordynacja wzrokowo-ruchowa; prawidłowo artykułuje głoski
jest zdolne do analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej zdań i wyrazów; potrafi przez dłuższy czas koncentrować się na zadaniu;ma
prawidłowo rozwinięte zdolności pamięciowe, orientację w schemacie ciała własnego i drugiej osoby;
Gotowość słownikowo-pojęciowa oznacza, że dziecko posługuje się bogatym znaczeniowo słownictwem, ma duży zasób informacji
odnośnie do najbliższego otoczenia i tzw. wiedzy ogólnej, potrafi używać słów/zdań adekwatnie do sytuacji, ma dobrze rozwinięta
mowę opowieściową (tworzenie opowiadań), potrafi zwerbalizować swoje wewnętrzne przeżycia (emocje i myśli), wykonuje takie
operacje umysłowe, jak: klasyfikowanie, wnioskowanie, uogólnianie; poprawnie posługuje się symbolami.
Gotowość emocjonalno-motywacyjna oznacza, że dziecko potrafi zakomunikować swoje emocje adekwatnie do kontekstu sytuacyjnego,
zna zasady społecznego współżycia w grupie rówieśniczej i przestrzega ich; jest samodzielne w zakresie samoobsługi, podejmuje i
wytrwale kontynuuje wysiłek fizyczny i umysłowy; podporządkowuje się poleceniom osób dorosłych; znosi stany napięcia, frustracji
potrzeb; umie odroczyć gratyfikację; jest zainteresowane otoczeniem zarówno społecznym, jak i przedmiotowym, lubi odkrywać nowe
zjawiska; samodzielnie poszukuje rozwiązań trudności i zna różne strategie radzenia sobie z problemami.
Najważniejsze kompetencje, które dziecko powinno posiadać przed rozpoczęciem nauki szkolnej:
Samodzielność – dziecko dojrzałe do szkoły sprawnie i we właściwym tempie wykonuje wszystkie czynności samoobsługowe;ubiera
się, rozbiera, korzysta z toalety, ma wykształcone podstawowe nawyki higieniczne, prawidłowo posługuje się sztućcami, wiąże buty.
Umiejętności społeczne i odporność emocjonalna – dziecko potrafi porozumiewać się z innymi i obdarza ich uwagą, stosuje się do zasad,
rozumie, że trzeba pomagać sobie nawzajem, umie współpracować, potrafi kontrolować swoje emocje w stopniu odpowiednim do
wieku, radzi sobie z krytyką i niepowodzeniem, potrafi odroczyć nagrodę i przyjemność, kończy zadanie, stara się jak najlepiej je
wykonać mimo ewentualnych trudności, jest w stanie skutecznie funkcjonować w grupie, zaspakaja swoje potrzeby w sposób
akceptowany społecznie;
Umiejętności matematyczne – dziecko potrafi tworzyć zbiory oparte na określonych regułach, myśleć w sposób przyczynowo –
skutkowy, uczy się przewidywać, co się zdarzy, potrafi ustalić przyczyny na podstawie skutków, ma zdolność abstrakcyjnego myślenia,
rozumie symbole oderwane od konkretu, prawidłowo trzyma ołówek i reguluje jego nacisk na kartkę, sprawnie posługuje się
nożyczkami, lepi, rysuje, orientuje się w schemacie ciała i przestrzeni, dokonuje analizy i syntezy wyrazowej, sylabowej i fonemowej
(głoskowej);
Sprawność motoryczna i koordynacja wzrokowo – ruchowa – dziecko potrafi sprawnie biegać, skakać, chodzić na palcach, stać na jednej
nodze, ruchy ciała są skoordynowane, kierowane wzrokowo, dziecko ma prawidłowe napięcie mięśniowe.
Rozwój umiejętności dziecka 6 letniego w zakresie rozwoju fizycznego:
- potrafi sznurować buty
- rozpoznaje stronę lewą i prawą swojego ciała
- tnie papier po linii prostej, krzywej i łamanej
- prawidłowo trzyma narzędzia pisarskie i malarskie
- umie rzucać piłkę do celu, wyrzucić piłkę na znaczną odległość (ok.4m)
- sprawnie biega, skacze i się wspina
- skacze naprzemiennie także na skakance
- umie zachować równowagę przez minimum 10 sekund
- lubi zabawy ruchowe, chętnie eksperymentuje z ruchem
- umie przejść po linii co najmniej 1 metr bez utraty równowagi
- umie narysować podstawowe figury geometryczne, rysuje człowieka
- planuje rozmieszczenie elementów na kartce
Rozwój umiejętności w zakresie rozwoju emocjonalnego
- jest pogodny, radosny, ufny
- lubi wiedzieć, że jest szanowany, lubiany przez dzieci, kochany,
- rozwija swoja wrażliwość w stosunku do zwierząt, stara się pomagać w opiece nad nimi
- eksperymentuje ze śpiewem, formami plastycznymi, ruchem by wyrażać swoje emocje
- rozróżnia emocje przyjemne od nieprzyjemnych
- interesuje się samopoczuciem innych dzieci,
- potrafi ocenić nastrój i nastawienie innej osoby do siebie, zabawy i podejmowanych działań
- stara się unikać nieprzyjemnych emocji, jest czuły na krytykę,
- potrafi kłamać by zostać pochwalonym, nie lubi przyznawać się do winy
-potrafi nawiązywać przyjaźnie
- ma przyjaciela, bardzo często tej samej płci.
Rozwój umiejętności w zakresie rozwoju społecznego
- zna podstawowe informacje o sobie, wie, że należy je ujawniać tylko określonym osobom
- wie, że jest Polakiem, mieszka w Polsce, potrafi krótko opowiedzieć o swoim kraju
- lubi przebywać i bawić się z innymi dziećmi, zaprasza innych do zabawy
- umie opiekować się zwierzęciem, jeśli je ma
- potrafi okazywać szacunek dorosłym i dzieciom
- zna zasady zachowania się w różnych miejscach i stosuje się do nich
- stosuje zwroty grzecznościowe
- współdziała z innymi, czeka na swoja kolej, umie przegrywać w rywalizacji sportowej lub związanej z różnymi grami
Rozwój umiejętności w zakresie rozwoju poznawczego
- zna około 4000 – 6000 słów
- mówi płynnie, wyraźnie
- opanowuje pamięciowo wierszyki i piosenki
- orientuje się w czasie i przestrzeni
- klasyfikuje i kategoryzuje
- ma rozwinięte pojęcie liczby, kształtu, wielkości, kierunku, odległości, stosunków czasowych
- dodaje i odejmuje, korzystając z liczmanów
- łączy elementy w zbiory
- rozpoznaje, zapamiętuje i odtwarza dzwieki
- potrafi rozumować logicznie na miarę swoich możliwości (co nie pasuje, jaki jest kolejny element rytmu)
- odróżnia rzeczywistość od świata fikcji, nawet jeśli wykorzystuje jedno i drugie w zabawie.
Literatura
Tekst opracowano na podstawie "Dziecko w swoim żywiole" - Program wychowania przedszkolnego - dobre praktyki; Wydawnictwo Nowa era; Redaktor serii - Ewa Wilczycka
Brejnak W. (2006), Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki, Warszawa, PZWL
Brejnak W. (2008), Kochaj i wspomagaj, Warszawa, PZWL
Wilgocka-Okoń B. (203), Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie Żak.
Program wychowania przedszkolnego Rozwój – Wychowanie – Edukacja, A. Stelmach-Tkacz, K. Mucha; (2018), Wydawnictwo Nowa Era.